یک چاه نفت طی دوره چندساله استخراج، رفته‌رفته توان و بازده اولیه خود را از دست می‌دهد و دچار کاهش ظرفیت تولید می‌شود. در چنین شرایطی متخصصان با استفاده از روش‌های تخصصی و غالبا پرهزینه ازدیاد برداشت نفت، سعی در افزایش ظرفیت استخراج نفت از چاه دارند اما از جایی به بعد هزینه‌های استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت نفت حتی شاید از سود حاصل از فروش نفت استخراج‌شده نیز بیشتر شود.

لذا دراین شرایط ادامه استخراج نفت ازچاه نه‌تنها سودآور نیست بلکه زیاند‌ه هم خواهدبود. این مثال نمونه‌ای از تاثیرات اساسی مسائل اقتصادی در جریان بهره‌برداری از حامل‌های انرژی کشور است. با توجه به این که انرژی ازموضوعات راهبردی در کشور ما به شمار می‌رود توجه به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی از ضرورت‌هایی است که با شکل‌گیری ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی در حال پیگیری است تا روند تولید و تأمین انرژی در کشور به شکل هدفمندتری دنبال شود.

دراوایل دوران انقلاب صنعتی، فراوانی منابع مختلف انرژی ظاهرا تمام‌نشدنی تصورمی‌شد اماخیلی زودترازانتظار، موضوعاتی مانند بحران و اقتصاد انرژی به پای ثابت گفت‌وگوهای علمی وحتی مراودات سیاسی تبدیل‌شد. رفته‌رفته و با افزایش روند بهره‌برداری و استفاده غیر‌بهینه از منابع انرژی، دغدغه‌های غالبا اقتصادمحورمانند هزینه‌های تولید، بهره‌برداری، توزیع و حتی مصرف انرژی به مهم‌ترین موضوعات موردبحث حوزه انرژی تبدیل‌شدند. بیان این دست دغدغه‌ها در سطح جهانی و از طرفی روند افزایشی و نگران‌کننده استفاده انرژی در کشور، نیاز به یک متولی در حوزه تخصصی اقتصاد انرژی را به وجود آورد. از این رو معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در اواخر سال ۱۴۰۱ «ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی» را با هدف ایفای نقش اصلی درتوسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری‌های دانش‌بنیان حوزه انرژی تاسیس کرد.

حمایت تا حرکت
مانند سایر ستادهای حوزه توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، ستاد انرژی نیز درصدد تسهیل شرایط برای مجموعه‌های دانش‌بنیان حوزه انرژی است. از این رو تسهیلاتی مانند اعتبار مالیاتی و تسهیلات بانکی برای تامین سرمایه ثابت و سرمایه درگردش جهت کمک به توسعه و پیشرفت مجموعه‌های فعال و زیرمجموعه این ستاد در نظر گرفته ‌شده ‌است.وظیفه اصلی ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی را می‌توان بهبود و توسعه زیست‌بوم نوآوری، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه انرژی، توسعه بازار داخلی و بسترسازی برای ورود دانش‌بنیان‌ها به بازارهای جهانی دانست. تحقق این اهداف نیازمند بهر‌ه‌گیری از متخصصان امر در قالب کارگروه‌های تخصصی حوزه انرژی در راستای سیاست‌گذاری‌های جامع و تدوین برنامه‌های راهبردی مدیریت مصرف، بهینه‌سازی و تنوع بخشی به سبد انرژی کشور است اما اجرایی‌شدن این دست برنامه‌های اقتصادمحور در افق بلندمدت، نیازمند هماهنگی وهمکاری کلیه نهادهای دولتی مرتبط وبخش‌خصوصی جهت استفاده حداکثری ازمنابع و ظرفیت‌های موجود در کشور است. از این روز پیاده‌سازی پروژه‌های اقتصادمحور، پیشران و راهبردی در حوزه انرژی با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور از اهداف و وظایف این ستاد است.

برنامه‌ریزی برای آینده
توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه صنایع بالادستی و میان‌دستی نفت و گاز ازجمله برنامه‌ها و اهداف آینده ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی است. از جمله این برنا‌مه‌ها می‌توان به توسعه فناوری‌های احیای چاه‌های نفت و گاز کم‌بازده، ازدیاد برداشت نفت و نگهداشت تولید آن، توسعه فناوری‌های مرتبط با کاهش مشکل ناترازی گاز طبیعی مایع یاLNG، هوشمندسازی کنتورهای گاز و توسعه صنایع پتروشیمی و فرآیندهای پتروپالایشگاهی اشاره کرد. اما تامین تجهیزات حیاتی صنایع بزرگ مانند صنعت نفت و گاز در دوران تحریم‌ها، همیشه از بزرگ‌ترین مشکلات این صنایع بوده است. بومی‌سازی و توسعه ساخت تجهیزات و مواد شیمیایی مانند توربین، کمپرسور، تجهیزات دوار، انواع کاتالیست‌ و سایر مواد شیمیایی سنگین از اهداف اصلی ستاد انرژی به شمار می‌رود. دامنه فعالیت ستاد اقتصاد دانش‌بنیان انرژی به صنعت نفت و گاز محدود نمی‌شود و این ستاد برنامه‌هایی در جهت توسعه صنعت نیروگاه‌های برقی حرارتی، توزیع، انتقال و ذخیره‌سازی انرژی در دستور کار خود دارد. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به هوشمندسازی کنتورهای مصرفی، ارتقای بهره‌وری خطوط انتقال و توزیع و توسعه پایگاه‌های ذخیره‌سازی انرژی در مقیاس‌ کوچک و بزرگ اشاره کرد. همچنین توسعه و حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر از دیگر وظایف این ستاد است. در واقع ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی باید با تخصیص صحیح حمایت‌های مالی لازم به آزمایشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان صنعت نفت و گاز و برق و شرکت‌های فعال در حوزه الگوی مصرف انرژی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در جهت بهبود وضعیت مصرف انرژی کشور گام بردارد.

به نقل از جواد فیاض - خبرنگار پیشران