گسترش روزافزون فناوری، جهان را به‌سمت اقتصاد دانش‌بنیان با پایه‌ علم و فناوری سوق داده است. سودآوری بالای شرکت‌های فعال در حوزه‌ دانش‌بنیان در کشورهای پیشرو مانند آمریکا و ژاپن باعث شده است تا در ایران نیز موضوع شرکت‌های دانش‌بنیان و اقتصاد دانش‌بنیان بیش از پیش پررنگ‌ شوداما این شرکت‌ها در کشور ما با معضلاتی به‌ویژه در فروش خدمات و محصولاتشان مواجه‌اند. درباره موانع پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان با دکتر سیدمحمد صاحبکارخراسانی، رئیس مرکز شرکت‌ها و ‌مؤسسات دانش‌بنیان معاونت علمی ‌و فناوری ریاست جمهوری گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید: 

مهم‌ترین معضل پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان را چه می‌بینید؟

مهم‌ترین مسأله پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان، بحث بازار است. در فضای فعلی توسعه بازار این شرکت‌ها مطرح است که بتوانند بازارهای بیشتری را به‌دست بیاورند؛ مثل قطاری که می‌توان آن را کشید یا این‌که با لوکوموتیو حرکت کند که فرآیند سریع‌تر و بهتری دارد. بازار همانند لوکوموتیوی است که می‌تواند واگن شرکت‌های دانش‌بنیان را به حرکت دربیاورد. بنابراین بحث بازارسازی بسیار مهم است.

برای توسعه بازارهای داخلی چه باید کرد؟

برای این‌که شرکت‌های دانش‌بنیان‌ بتوانند از بازار داخل استفاده کنند راهکارهای مختلفی وجود دارد. راحت‌ترین شیوه که ممنوعیت واردات محصولات خارجی یا افزایش تعرفه واردات است، سرجای خودش باید به‌کار رود، ولی علاوه‌بر آن ابزارها، برنامه‌های دیگری هم باید در نظر گرفته شود. برای نمونه یک شرکت دانش‌بنیان، ماده «کاتالیست» تولید کرده است. سال‌هاست این کاتالیست از خارج کشور وارد پالایشگاه‌های پتروشیمی‌ ما می‌شود، اما این را یک شرکت ایرانی هم تولید کرده است. حالا شرکت ایرانی به مجموعه پالایشگاه داخلی مراجعه می‌کند و می‌گوید که از من بخرید و مجموعه پتروشیمی ‌اعتماد نمی‌کند. دیگر بحث ممنوعیت و افزایش تعرفه واردات نیست. می‌گوید اگر من از این کاتالیست استفاده کردم و باعث شد که فرآیند کاری ما دچار اشکال شود یا محصول به نتیجه نرسد و ضرر زیادی به ما وارد ‌شود، چه مجموعه‌ای هست که ضرر ما را جبران کند؟ اینجا مجموعه‌هایی تحت‌عنوان ضمانت فناوری باید شکل بگیرد تا بتوانیم بازار داخل کشور را توسعه دهیم؛ یعنی باید نهادهایی به‌عنوان ضمانت برای محصولات دانش‌بنیان داشته باشیم تا شرکت‌های مصرف‌کننده را ترغیب کند که از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کنند. تحقق این امر، ابزارهای مالی می‌طلبد. به‌نظر می‌رسد به‌جای این‌که به شرکت‌های دانش‌بنیان وام بدهیم که محصولی تولید و در بازار عرضه کنند، باید به خریدار محصولات وام بدهیم؛ یعنی خریدار را برای خرید محصولات دانش‌بنیان داخلی تشویق کنیم تا برای شرکت دانش‌بنیان بازار ساخته شود. این باعث می‌شود که زنجیره‌های اقتصادی بهتری شکل بگیرد. ابزارهای مختلفی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد که دو نمونه آن ضمانت فناوری و تشویق خریدار است که در این زمینه‌ها باید بیشتر کار کنیم.

بخش ضمانت فناوری توسط چه نهادی باید ایجاد شود تا از قدرت ضمانت بالایی برخوردار باشد؟

بخش خصوصی هم می‌تواند وارد شود، اما تجربه جهانی نشان داده برای این‌که ریسک شرکت‌های خریدار کم شود، قابلیت این را دارد که دولت هم مشارکت کند؛ یعنی صندوقی با عنوان ضمانت فناوری تشکیل شود تا کار ادامه پیدا کند. در کشور ما صندوق‌های پژوهش و فناوری وجود دارد که صندوق ضمانت فناوری ایرانیان هم یکی از این صندوق‌هاست که در ابتدای کار است و امیدواریم توسعه پیدا کند.

چه موانعی در حوزه بازارسازی باعث بی‌اعتمادی مشتریان داخلی نسبت به محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان شده است؟ آیا ممنوع کردن واردات یا افزایش تعرفه واردات راه‌حل است؟

این راه‌حلی دم‌دستی است، اما بازارسازی و دادن وام و تسهیلات به خریدار باعث می‌شود که از دل آن قاچاق بیرون نیاید. اگر ضمانت فناوری را توسعه دهیم یا خریدار ایرانی را با ابزارهای مالی برای خرید کالای داخلی تشویق کنیم، باعث می‌شود فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان به پایداری برسد، اما راه‌های بازدارنده همچون افزایش تعرفه واردات، راهکار آخر است.

آیا خلأهای قانونی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد؟

قانون «حداکثر استفاده از توان داخلی» را داریم که اجرا می‌شود و مسئولان وزارت صنعت و معدن باید پاسخگو باشند که این قانون چطور اجرا می‌شود و با چه مسائلی مواجه هستند.

آیا شرکت‌های دانش‌بنیان برای فروش محصولاتشان از فرصتی که امروز بر بستر نت در بازاریابی و بازارسازی ایجاد شده است، بهره برده‌اند؟

یکی از مهم‌ترین بحث‌های پیش رو، استفاده از پلتفرم‌های بازاریابی و مارکت‌نت‌هاست. بزرگ‌ترین شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی از پلتفرم‌های آی‌تی برای بازاریابی استفاده می‌کنند. بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان هم به این فضا ورود پیدا کرده و بازارهای بزرگی را خلق کرده‌اند. افق‌های گسترده‌ای در فضای اینترنت برای توسعه بازار و فروش کالاهای دانش‌بنیان پیش رو است.

تعداد فعلی شرکت‌های دانش‌بنیان را کافی می‌بینید؟

قطعاً باید بیشتر شود و توسعه یابند. شرکت‌های دانش‌بنیان در کشورمان به ۳ هزار و ۳۵۰ شرکت رسیده است و تعداد افرادی که در این مجموعه‌ها مشغول به‌کارند حدود ۱۱۰ هزار نفر است. اگرچه این عدد قابل‌توجه است، اما جای توسعه دارد. امروز با معضل بی‌کاری دانش‌آموختگان مواجهیم که یکی از راه‌حل‌های رفع آن، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است و هرچه بیشتر باشد بهتر است. توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌فقط در علوم فنی، پایه و پزشکی، که در حوزه علوم انسانی هم نیاز است و باید روی آن بیشتر کار شود.