در دنیای امروز که تقریباً همه فعالیت‌های اقتصادی با سرعتی خیره‌کننده در حال حرکت به سمت دانش‌بنیان شدن است، درباره نقش فناوری و علوم کاربردی در فرآیند توسعه کشورها ابهام چندانی وجود ندارد.

علوم بنیادی و نقش این علوم در فرآیند توسعه به حد کافی مورد توجه و مطالعه قرار نگرفته و اجماع فراگیری در خصوص اهمیت این علوم برای توسعه وجود ندارد.

شاید در نگاه اول، علوم بنیادی نقش مستقیمی در توسعه اقتصاد مبتنی بر دانش ایفا نکند اما بررسی کشورهای برتر دنیا در حوزه رقابت‌پذیری نشان از توجه ویژه آن‌ها به حوزه دانش‌های بنیادی دارد.

شالوده توسعه اقتصادی دانش‌بنیان

این‌گونه دانش‌ها همانند زیرساخت‌های دانشی قابل‌اتکا به‌منظور توسعه صنعتی و اقتصادی کشورها عمل می‌کنند. زیرساختی ضروری که امکان خریداری کردن آن وجود نداشته و صرفاً بایستی به شکل بومی توسعه داده شود.

علوم بنیادی در یک کشـور درحال‌توسعه، کالایی لوکس نیست. این علوم شالوده توسعه اقتصادی دانش‌بنیان را در این کشورها فراهم می‌آورد. علـوم و تحقیقـات بنیـادی شـرایطی گلخانه‌ای را فراهم می‌آورند که در آن شـرایط، نسل‌هایی از انسان‌های خـلاق سـاخته می‌شوند کـه در اختیـار شـبکه تحقیق و توسعه بنگاه‌های خصوصی قرار می‌گیرند.

خودکفایی با طرح‌های کلان ملی فناوری

معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تلاش می‌کند با توجه به زیرساخت‌های مورد نیاز، راه را برای ورود نوآوری به حوزه دانش‌های بنیادی با ایجاد بستری برای به کار بستن قابلیت‌های فناورانه هموار کند.

بر همین اساس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری با هدف تحقق اهداف این معاونت، اقدام به شناسایی و حمایت از طرح‌های فناورانه این حوزه در سه بخش اصلی ذرات و شتابگرها، علوم و فنون هسته‌ای، نجوم و کیهان‌شناسی کرده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد از مجموع 6 طرح حمایت‌شده از زمان آغاز به کار مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری، 5 طرح در بازه زمانی سال‌های 1392 الی 1400 مورد حمایت قرار گرفته است. مجموعاً در حدود 260 میلیارد تومان اعتبار به‌منظور حمایت از طرح‌ها مصوب شده است که از این میزان، رقمی در حدود 117 میلیارد تومان سهم معاونت بوده است.

حمایت از طرح‌های فناورانه

همچنین بر مبنای پیشرفت پروژه و شاخه‌های کلیدی عملکرد تعیین‌شده، تاکنون اعتباری در حدود 101 میلیارد تومان از سهم معاونت پرداخت شده است. از مجموع 5 طرح حمایت‌شده، بخش نجوم و کیهان‌شناسی، 3 طرح را به خود اختصاص داده است.

بررسی نسبت توزیع ریالی حاکی نشان‌دهنده آن است که از مجموع 260 میلیارد تومان اعتبار مصوب، بخش نجوم و کیهان‌شناسی با رقمی در حدود 246 میلیارد تومان، بیشترین میزان ریالی حمایت را به خود اختصاص داده است. تاکنون تمام 5 طرح سرمایه‌گذاری شده در این حوزه، با موفقیت همراه بوده است.

شتابگر ملی (چشمه نور ایران) فاز اول در طبقه‌بندی ذرات و شتابگرها که مجری آن پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بود، جزو نخستین طرح‌های کلان ملی فناوری حوزه دانش‌های بنیادی در سال 1387 محسوب می‌شد که خاتمه یافته است.