توسعه زیست‌ بوم فناوری و نوآوری، علاوه بر حمایت‌های مادی و زیرساختی، نیازمند سازوکارهای قانونی شفاف و قائده‌ مند است. وجود قوانین و اسناد بالادستی یک رکن اساسی در ترویج گفتمان فناوری، نوآوری و رونق شرکت‌های دانش‌بنیان است.

اما گام بعدی و مهمی که حتی می‌ تواند فراتر از خود قانون اهمیت داشته باشد، وجود الزام‌ها و آیین‌نامه‌های مشخص به منظور تضمین اجرای بندهای قانون است. قانون جهش تولید دانش‌بنیان و قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نیز یکی از قوانین اثربخش و راه‌ گشا در مسیر توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری است که با حمایت و نقش آفرینی دستگاه‌های مختلف، آیین‌نامه اجرایی آن برای تحقق اولویت‌های قانون، تصویب شد.

آیین نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۱ توسط هیات وزیران به تصویب رسیده بود، در قانون جهش تولید دانش‌بنیان، اصلاحاتی بر روی قانون مذکور پیش بینی شده بود، لذا در این راستا، هیات وزیران تغییراتی در آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اعمال نمودند. از جمله این تغییرات، افزودن وظایف شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان و تغییراتی در کارگروه شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان می‌باشد.

شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان

مطابق قانون جهش تولید دانش‌بنیان، شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان متشکل از رئیس جمهور (رئیس شورا)، ¬ معاون علمی و فناوری رئیس جمهور (نایب رئیس شورا)، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر صنعت، معدن و تجارت، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر جهاد کشاورزی و چهار نفر از اعضای کمیسیون‌های آموزش، تحقیقات و فناوری، صنایع و معادن، اقتصادی و کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست به انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر تشکیل خواهد شد.

هرگونه استفاده از مزایا، امتیازات و تسهیلات عنوان شده در قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، پس از انطباق با اهداف مندرج در این قانون و متناسب با ویژگی‌ها و انواع آنها، توسط هر یک از اعضاء جهت تصویب به شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان ارائه می‌‌گردد. همچنین کلیه دستگاه‌های مجری این قانون موظف هستند مزایا، امتیازات و تسهیلات خود در حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان را به منظور بررسی انطباق با اهداف مندرج در این قانون، به شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان اطلاع رسانی کرده و در صورت تشخیص عدم انطباق و مغایرت، نسبت به توقف و در صورت کوتاهی نسبت به انجام آن اقدام کنند.

دبیرخانه شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان در معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور تشکیل و جلسات آن شورا حداقل ماهی یکبار برگزار می‌شود.

وظایف این شورا در آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، مواردی از جمله سیاستگذاری در خصوص نحوه تشخیص و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و نظارت بر اجرای قانون، سیاستگذاری در راستای توسعه اقتصاد دانش بنیان و رفع موانع، تقویت و توسعه شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، تصویب و ابلاغ طرح‌های اولویت دار اقتصاد دانش‌بنیان مرتبط با اقلام راهبردی و طرح‌های توسعه توانمندی‌های فناورانه و تولید داخل در حوزه‌های فعالیت دستگاه‌های اجرایی تعیین شده است.

همچنین از دیگر وظایف شورا که در این آیین‌‎نامه ذکر شده می‌توان به بررسی و تصویب برنامه‌های حمایتی دستگاه‌های اجرایی در انطباق با اهداف قانون و قانون جهش تولید دانش‌بنیان و تعیین تکالیف آن‌ها در حمایت و توسعه و بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تعیین اهداف کمّی اجرای قانون و تعیین مأموریت دستگاه‌های اجرایی در تحقق شاخص‌های اقتصاد دانش‌بنیان اشاره کرد.

این شورا با هدف پیشنهاد سیاست‌ها و اقدامات اجرایی و تدوین ساز و کار لازم برای اجرای قانون و مقررات مربوط، کارگروه با ترکیب معاون علمی و فناوری رئیس جمهور به عنوان رئیس کارگروه، معاونان وزارتخانه‌ها، سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی، رئیس هیئت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی، همچنین دو نفر صاحب نظر در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری به پیشنهاد کارگروه و حکم رئیس کارگروه و یک نفر صاحب نظر به پیشنهاد اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و حکم رییس کارگروه تشکیل می‌شود.

کارگروه شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان

براساس آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، به منظور پیشنهاد سیاست‌ها و اقدامات اجرایی و تدوین ساز و کار لازم برای اجرای قانون و مقررات مربوط، کارگروه با ترکیب اعضای زیر تشکیل می‌شود: الف- معاون علمی و فناوری رئیس جمهور (رئیس کارگروه) ب- معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری پ- معاون وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ت- معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت ث- معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ج- معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی چ- معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ح- معاون وزیر جهاد کشاورزی خ- معاون وزیر آموزش و پرورش د- معاون رییس سازمان برنامه و بودجه کشور ذ- معاون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ر- رییس هیئت عامل صندوق ز- دو نفر صاحب نظر در حوزه شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری به پیشنهاد کارگروه و حکم رئیس کارگروه ژ- یک نفر صاحب نظر به پیشنهاد اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و نمایندگان سایر دستگاه‌ها حسب مورد با حق رأی به جلسه دعوت می‌شوند

بر اساس ماده ۶ این آیین‌ نامه، کارگروه مذکور موظف شده است تا در چهارچوب سیاست‌های شورا ضمن تدوین حوزه‌های فعالیت‌های دانش‌بنیان و معیارهای تشخیص مصادیق و نظارت بر ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان توسط معاونت نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها و معاونت در ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تدوین و ارایه گزارش‌های دوره‌ایبه شورا، موانع و مشکلات توسعه شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و پیشنهاد راهکارهای رفع آنها به شورا را شناسایی کند. همچنین تدوین ساز و کار لازم برای اجرای قانون مقررات مربوط در کنار بررسی برنامه‌های حمایتی موجود و طراحی برنامه‌های حمایتی جدید در تعامل با دستگاه‌های اجرایی در چارچوب اهداف قانون و ارایه پیشنهاد به شورا از دیگر وظایف این شورا به شمار می‌رود.

حمایت‌های مالی پیش بینی شده در آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان

در قالب آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، حمایت‌هایی برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده و وظایف هر یک از نقش آفرینان و دستگاه‌های اثرگذار در زیست‌بوم فناوری تعیین شده است. بر همین اساس، صندوق نوآوری و شکوفایی خدمات مالی، تسهیلاتی و یا خدمات غیرمستقیم مبتنی بر تأمین مالی را، تعریف و اجرایی خواهد کرد.

به منظور کاهش خطرپذیری محصولات و خدمات شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، بیمه مرکزی ایران مکلف است پوشش بیمه‌ایمناسب را در مراحل طراحی، تولید، عرضه و بکارگیری این نوع محصولات و خدمات طراحی و ایجاد کند.

به منظور توسعه سرمایه‌گذاری ریسک پذیر، صندوق برای تأسیس و توسعه شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک پذیر تا سقف چهل و نه درصد سهام، مشارکت نماید و حداکثر پس از پنج سال سهام خود را واگذار کند.

معافیت‌های مالیاتی و گمرکی پیش‌بینی شده در آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان

بر اساس این آیین‌نامه و به منظور تکمیل چرخه سرمایه‌گذاری خطرپذیر و امکان استفاده شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان از بازار سرمایه، سازمان بورس و اوراق بهادار مکلف شده است نسبت به تعیین و تسهیل ساز و کار عرضه سهام شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار فرابورس، دستورالعمل‌های اجرایی لازم را تهیه و ابلاغ کند.

درآمدهای مشمول مالیات شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان ناشی از قراردادها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تجاری سازی و تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان به مدت ۱۵ سال از مالیات موضوع ماده (۱۰۵) قانون مالیات‌های مستقیم معاف هستند.

این شرکت‌ها همچنین از پرداخت هزینه‌های عوارض و حقوق گمرکی و سود بازرگانی و عوارض صادراتی معاف هستند.

برخی از حمایت‌های دیگر در این آیین‌نامه اجرایی

شهرک‌های صنعتی دولتی و شهرک‌های فناوری، شهرک‌های سلامت، شهرک‌های کشاورزی، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه علم و فناوری و مناطق ویژه اقتصادی موظفند نسبت به اولویت دهی در استقرار شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان اقدام کنند. همچنین شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مجازند مرکز فعالیت خود را در محدوده شهر تهران و دیگر شهرها با رعایت مقررات زیست محیطی مستقر نمایند.

شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان در مناقصات قراردادهای پژوهشی، فناوری و تجاری سازی و عرضه کالاهای دانش‌بنیان ساخت داخل دستگاه‌های اجرایی حائز اولویت هستند. دستگاه اجرایی پس از دریافت تأییدیه صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، امتیاز ارزیابی کیفی و فنی آنها را با ضریب ۲.۱ (۱۲۰ درصد)، برای شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در مناطق ویژه اقتصادی تا ضریب ۵.۱ (۱۵۰ درصد) و برای شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه فناوری‌های مرتبط با بهبود محیط زیست تا ضریب ۲ (۲۰۰ درصد) محاسبه می‌نماید. برای شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری و مناطق ویژه علم و فناوری تا ضریب ۵.۱ (۱۵۰ درصد) با تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حسب مورد قابل افزایش است. همچنین شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان برای ارایه و فروش محصولات و خدمات دانش‌بنیان خود در مناقصات دولتی مشمول تخفیف پنجاه درصدی در مبلغ سپرده شرکت در مناقصه می‌گردند.

دستگاه‌های اجرایی می‌توانند در اجرای ماده (۶) قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و از محل اعتبارات مصوب مربوط حداقل یک درصد مبلغ خرید کالا یا خدمات با مبدأ خارجی را در راستای تحقیق و توسعه، طراحی، تجاری سازی و ساخت داخل کالا یا خدمات مذکور از طریق شرکتها و مؤسسات دانش‌بنیان هزینه کنند.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری موظف است با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذی ربط در اجرای تبصره (۲) ماده (۱) قانون حداکثر استفاده از توان فنی و مهندسی تولیدی و صنعتی و اجرایی کشور، فهرست نیازهای فناورانه، تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز دستگاه‌های اجرایی مندرج در قانون مذکور را به شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان نیز اعلام نماید.

  در اجرای ماده (9‏) قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اجازه داده می‌شود واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی مستقر در پارک‌های علم و فناوری و مناطق ویژه علم و فناوری در جهت انجام مأموریتهای محوله از مزایای قانونی مناطق آزاد در خصوص روابط کار، معافیت‌های مالیاتی و عوارض سرمایه‌گذاری خارجی و مبادلات مالی بین المللی برخوردار گردند.